Rusków

Rusków, dawniej zwana Ruskowo lub Ruszków to wieś na południowym Podlasiu. Położona jest 15 km na północ od Łosic, w dolinie rzeki Toczny, która wije się tu zakolami wśród łąk i lasów rosnących na pobliskich wzgórzach. Duże lasy sosnowe znajdują się na wschód i północny wschód.

Wieś została założona przez drobną szlachtę mazowiecką, która w XV w. zasiedlała te wcześniej przygraniczne tereny. Parafia w Ruskowie powstała w 1440 r. i jest jedną z najstarszych w diecezji drohiczyńskiej. Siedzibą dworską Rusków stał się już w XV w. za sprawą rodu Raczków. Kolejni właściciele to:

Rafał Raczko z Puczyc, stąd zwany również Puczyckim (1445-1517) - sędzia bielski, starosta mielnicki

Paweł Raczko - Rusków odziedziczył po ojcu, wojski bielski

Stanisław Raczko - poseł ziemi mielnickiej na sejm, który w 1569 roku uchwalił unię lubelską

Rusków należał do Raczków przez ponad dwa stulecia, a jego właściciele byli posłami ziemi mielnickiej.

Rusków - pałac

Pierwotnie w Ruskowie znajdował się drewniany dwór. Murowany, wzniósł w 1646 r. Adam Raczko, sędzia ziemski mielnicki. Po tym jak w XVIII w. majątek stał się własnością Bądzyńskich, na piwnicach starego dworu zbudowali oni obecny pałac i odgrodzili go wraz z parkiem od zabudowań gospodarczych.

W końcu XIX w. Maria Bądzyńska wyszła za mąż za Ignacego Humnickiego. W 1910 r. przystąpili oni do przebudowy pałacu. Po rodzicach Rusków odziedziczył ich najmłodszy syn - Stefan Humnicki, który w 1939 r. rozpoczął kolejną przebudowę pałacu przerwaną przez wybuch wojny.

W 1944 r. Rosjanie urządzili w pałacu szpital polowy - pałac i park zostały wtedy zdewastowane (wycięto m.in. wiele drzew), uszkodzono dawną oranżerię. Po wojnie w 1945 r. dworskie grunty rozparcelowano, a park służył jako wspólne pastwisko. Do 1950 r. pałac nie był użytkowany, aż do r. 1952 kiedy utworzono w nim szkołę podstawową.

Obecny piętrowy pałac w stylu klasycystycznym pochodzi z początków XIX w. Murowany z cegły, tynkowany, na rzucie prostokąta, dziewięcioosiowy, dwukrotnie przebudowywany w XIX i XX w. Portyk o czerech kolumnach toskańskich zwieńczonych trójkątnym frontonem obramionym gzymsem modylionowym, z kolistą płyciną pośrodku. Kondygnacje rozdzielone profilowanym gzymsem kordonowym; gzyms podokapowy modylionowy.

Elewacja boczna pd. trzyosiowa, rozczłonkowana pilastrami toskańskimi, na narożach ujęta takimiż półkolumnami. Od południa i zachodu pozostałości tarasów. Układ wnętrz dwutraktowy z prostokątną sienią na osi o dekoracji w. XX z korytarzem w części pn. Za sienią pomieszczenie z wnękami półkolistymi, z prawej wejście do salonu o zaokrąglonych narożach. Dach dwuspadowy, kryty blachą. Piwnice sklepione kolebkowo.

W pobliżu dawna oranżeria klasycystyczna z z połowy XIX w. Później pełniła funkcje stajni, a po wojnie wiejskiej świetlicy.

W mur neobarokowego ogrodzenia od strony południowej wmurowana jest niewielka kapliczka z ludową figurką Chrystusa Frasobliwego z XVIII- XIX w.

Rusków - kościół cmentarny

Wieś Rusków pierwotnie należała do parafii pw. św. Jana Chrzciciela w Hadynowie. Pierwszy kościół został ufundowany w 1440 r. przez Rafała Raczko z Puczyc Puczyckiego herbu Gozdawa, sędziego bielskiego i starostę mielnickiego. W 1560 r. parafia w Ruskowie przestała istnieć, a kościół zamieniono na zbór protestancki z powodu przejścia na protestantyzm ówczesnej właścicielki Ruskowa, Myszkowic i Czuchowa - Katarzyny z Lubani Raczkowej, żony Stanisława Raczko, posła ziemi mielnickiej. W 1619 roku świątynia została zwrócona katolikom.

Potomek właścicieli Ruskowa Adam Raczko Puczycki, po swoim nawróceniu wzniósł w latach 1646-1662 wczesnobarokowy kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Kościół jest murowany z cegły, tynkowany, jednonawowy, z kaplicami po bokach tworzącymi rodzaj transeptu. Fasada rozczłonkowana pilastrami toskańskimi, ożywiona sterczynami. Był restaurowany w 1854 r. i powiększony w 1861 r. Dawniej parafialny kościół, obecnie spełnia funkcję kaplicy cmentarnej.

Posiada bogate wyposażenie z XVII i XVIII w. Ołtarz główny barokowy z początku XVIII w. z barokowym krucyfiksem z 2 poł. XVII w. z owalną, bogato rzeźbioną ramą, wg tradycji pochodzący Kościoła franciszkańskiego Drohiczynie. W zwieńczeniu hierogram Marii na kartuszu oraz dwa rzeźbione anioły, tabernakulum z tegoż czasu.

Prospekt organowy XVIII w. z rzeźbą króla Dawida w zwieńczeniu.

W Ruskowie jak i innych wsiach istniał zwyczaj chowania zasłużonych ludzi (szlacheckiego pochodzenia) w pobliżu kościoła. Na przykościelnym cmentarzu wyróżnia się klasycystyczny nagrobek z piaskowca Michała Kobylskiego, sędziego pokoju okręgu łosickiego zmarłego w 1859 r., a także nagrobki Rozalii Bądzyńskiej z 1818 r., Sebastiana Orłowskiego z 1826 r., Jana Bądzyńskiego sędziego pokoju z 1855 r.

Dzwonnica z XVII w. Murowana, tynkowana, na rzucie koła zwężająca się ku górze. Ludowe podanie głosi, że stoi w miejscu dawnego pogańskiego kultu - słowiańskiego chramu.

W ścianę świątyni wmurowana tablica przedstawiająca historię kościoła, o następującej treści:

"Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny powstał w latach 1646-1662. Pierwotnie była to kaplica właścicieli Ruskowa wystawiona jako znak nawrócenia z protestantyzmu Adama Raczko. Po spaleniu pierwszego parafialnego kościoła drewnianego parafii Rusków, która powstała w 1440 r., ten kościół służył jako świątynia. Wówczas dobudowano boczną kaplicę św. Anny i zakrystię. Ten stan trwał do wybudowania nowego kościoła w latach 1906-1908. Przyczyną tego było przyjęcie unitów do kościoła rzymskokatolickiego. Od tego czasu służy jako kościół pogrzebowy, gdyż od 1863 r. znajduje się tutaj cmentarz parafialny".

Rusków - kościół parafialny

Neogotycki kościół parafialny pod wezwaniem św. Izydora Oracza zbudowany w latach 1905-1908. Z pomocą materialną pospieszyli ówcześni właściciele Ruskowa - Ignacy Humnicki i jego żona Maria z Bądzyńskich. W 1915 r. podczas ostrzału artyleryjskiego kościół został mocno uszkodzony. W 1944 r. w czasie bitwy wojsk niemieckich z partyzantami radzieckimi, wieża kościoła została uszkodzona pociskiem artyleryjskim.

W kościele liczne zabytki sztuki sakralnej z XVIII - XIX wieku. W archiwum księgi metrykalne od 1658 r.

Po przeciwnej stronie ulicy stoi murowana plebania z 1913 roku.

Obok kościoła parafialnego, w otoczeniu drzew, pamiątkowa tablica ku czci zamordowanych tu przez Niemców w lipcu 1943 roku 21 działaczy ludowych i członków Batalionów Chłopskich.

Bibliografia:

1. "Katalog zabytków sztuki w Polsce. Powiat łosicki". Izabella Galicka, Hanna Sygietyńska; Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1965.
2. "Dokumentacja ewidencyjna parku w Ruskowie". Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Kerzysztof, Szydłowski Jan; Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Lublinie, Delegatura w Białej Podlaskiej
3. "Łosice i okolice. Przewodnik turystyczny". Ryszard Chojecki; Wojewódzki Ośrodek Informacji Turystycznej, Lublin i Biała Podlaska 1983.
4. "Powiat Łosicki". Starostwo Powiatowe w Łosicach.