Czołomyje
Czołomyje to wieś położona na południu Podlasia, Wysoczyźnie Siedleckiej, 17 km na zachód od Łosic. Miejscowość znana jest z prześladowań unitów w latach 1872-75.
Czołomuje - kościół
Kościół parafialny pod wezwaniem św. Szymona Słupnika i Judy Tadeusza. Dawniej była tu cerkiew unicka z 1706 r., spalona w roku 1851. W latach 1872-1919 została przekształcona na prawosławną. Obecna budowla fundacji Jana Zembrzuskiego powstała w 1918 r. Zbudowana w stylu neoromańskim, orientowana, murowana z cegły i tynkowana, jednonawowa z wyodrębnionym prezbiterium. Fasada zwieńczona trójkątnym szczytem oraz wieżyczka z sygnaturką. Wewnątrz obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z przełomu XVII i XVIII w.
Obok kościoła dzwonnica z około 1850 r., drewniana, oszalowana, konstrukcji słupowej, kryta dachem namiotowym.
Czołomyje - grodzisko
Pośród mokradeł 2,5 km na południowy zachód od wsi - wczesnośredniowieczne grodzisko czworoboczne.
Położone jest w dość szerokiej dolinie, w której płynie kilka drobnych strumieni, prawych dopływów Liwca, 2,5 km na południowy zachód w linii prostej od kościoła, ok. 150 m na zachód od kompleksu stawów rybnych.
Grodzisko, otoczone pojedynczą, zamkniętą linią wału, ma w planie formę ósemkowatą, tj. w kształcie dwóch niepełnych, połączonych z sobą nieregularnych okręgów.
Oś podłużna wnętrza grodziska wynosi ok. 190 m, a wraz z wałem — 215 m, średnice majdanów obu okręgów 95 i 120 m.
Największa wysokość wału (od strony północno-wschodniej) wynosi 2 m. Fosa otaczająca ongiś grodzisko nie jest obecnie widoczna.
Wnętrze grodziska użytkowane było niegdyś jako staw rybny i wybrano przy tym grubą warstwę ziemi, niszcząc prawie całkowicie warstwy kulturowe. W związku z tym obiekt stanowi rzadki przypadek zniszczenia wnętrza grodziska przy jednoczesnym zachowaniu zarysu wału, który wykorzystywano jako naturalną groblę.
Sam wał, z wyjątkiem części północnej, uległ znacznemu obniżeniu wskutek wywożenia ziemi na budowę okolicznych grobli.
W latach 70-tych po spuszczeniu wody wnętrze użytkowane było częściowo jako pastwisko.
Wal nie jest obecnie niszczony. Od strony północnej porośnięty jest starodrzewem.
Podczas badań natrafiono na ślady warstwy kulturowej w postaci resztek półziemianki (ślad po słupie i resztki zwęglonego i zbutwiałego drewna), rozwleczonego paleniska z warstewką popiołu i węgla drzewnego oraz fragmentu jamy. Znaleziono również liczne fragmenty naczyń glinianych oraz kości zwierzęcych.
Bibliografia:
- "Grodziska Mazowsza i Podlasia". Instytut Historii Kultury Materialnej PAN, 1976 r.
- "Przewodnik: Podlasie". Tadeusz Glinka, Marian Kamiński, Marek Piasecki, Krzysztof Przygoda, Andrzej Walenciak; Sport i Turystyka MUZA SA, Warszawa 1997.
