Ostromęczyn

Ostromęczyn - wieś na południu Podlasia, 11 km na północny wschód od Łosic

Pierwsze wzmianki o Ostromęczynie sięgają XVI w. Własność na tym terenie była rozdrobniona, co odnotowuje rejestr poborowy z 1580 r. Prawdopodobnie w wyniku skupienia rozdrobnionych działów własnościowych dobra Ostromęczyn przeszły we władanie Stanisława Niemiery [Niemiry]. W 1646 r. jako dziedzic Ostromęczyna występuje już Stanisław Firlej z Dąbrowicy. W 1662 r. jako dziedzic Ostromęczyna występuje w rejestrze pogłównego powiatu mielnickiego Jakub Krasowski, kasztelan podlaski.

Ostromęczyn - zamek

Zapewne za czasów Firlejów został wzniesiony w pobliżu wsi zamek bastionowy, wzorowany na osiągnięciach holenderskiej sztuki fortyfikacyjnej. Ta czworoboczna fortyfikacja z silnie wysuniętymi narożami otoczona była fosą. Został zniszczony podczas wyprawy księcia Bogusława Radziwiłła na teren południowego Podlasia w 1656 r., kiedy to spustoszył on ziemię mielnicką. Zniszczenia były tak wielkie, że nie podjęto już odbudowy Ostromęczyna, chociaż pozostały po nim obszerne piwnice i część fortyfikacji w przyziemiach.

Po raz kolejny Ostromęczyn pojawia się w źródłach dopiero w połowie XVIII w. Stanowi wówczas własność Karola Odrowąża Sedlnickiego, podskarbiego wielkiego koronnego. W tym czasie Sedlnicki zakładał w pobliskich Kozieradach (przemianowanych na cześć żony na Konstantynów) imponujące założenie pałacowo-ogrodowe. Jednocześnie zamierzał (być może wzorem szwagra Branickiego, z którym pozostawał w bliskich kontaktach), urządzić w Ostromęczynie rodzaj letniej rezydencji. Do zaprojektowania tej siedziby ściągnął w 1753 r. pułkownika Klemma, stale pracującego dla Branickiego. Rozplanowano wówczas spore założenie usytuowane na południe od fortyfikacji i tarasowo opadające do stawów. Trudno jednak na podstawie zachowanych szczątków wyciągać wnioski dotyczące szczegółów jego rozplanowania.

Prawdopodobnie wkrótce po śmierci Sedlnickiego w roku 1761 Ostromęczyn zaczął popadać w ruinę. Powodem były długotrwałe, ciągnące się przez około 30 lat procesy pomiędzy jego spadkobiercami. Obiekt został prawdopodobnie zniszczony podczas wojen napoleońskich, a zwłaszcza w czasie kampanii 1812 r., kiedy to wojska napoleońskie poczyniły znaczne szkody w dobrach nadbużańskich. Prawdopodobnie ocalało jedynie kilka zrujnowanych budynków dworskich.

Na początku XIX w. Ostromęczyn został sprzedany i przyłączony do dóbr Hruszniewskich. W roku 1866 dobra te nabyła Katarzyna Broell-Plater. Wykorzystując obszerne piwnice dawnego założenia obronnego ulokowała w nich fabrykę serów. W tym czasie obszar folwarku wynosił ok. 441 ha,było tu 10 budynków murowanych i 16 drewnianych. Przy drodze do wsi ulokowano osadę folwarczną, a na południe od starych fortyfikacji wykopano kompleksy stawów. Podczas I wojny światowej w 1915 r. wycofujące się oddziały rosyjskie zniszczyły folwark, a wyposażenie serowni wywieziono.

Po I wojnie folwark został odbudowany i nastawiony był na produkcję zbożową. Po wojnie przeprowadzona została całkowita parcelacja gruntów folwarku oraz terenu dawnego założenia, co pociągnęło za sobą ostateczne już zniszczenie.

Zachowały się pozostałości bastionowego narysu obwałowań ziemnych oraz część dawnych fos oraz tarasowo opadający w kierunku nieistniejących już stawów teren po dawnych ogrodach, położony na południe od umocnień. Ze wzgórza roztacza się daleki widok m.in. przez dolinę strumienia na kościół w Górkach, który był historycznym powiązaniem widokowym Ostromęczyna.

Dawny budynek gosodarczy z 1 poł. XIX w., przebudowany w XX w. na cele mieszkalne.

Ostromęczyn - wiatrak

Stary wiatrak typu "koźlak" przewieziony z Meszek w 1918 r. przez Stanisława Franczuka. Produkował mąkę dla okolicznych rolników i dworu w Hruszniewie.

Bibliografia:

1. "Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w w Ostromęczynie" - Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Oleksicka Maria, Werpachowska Janina, Biała Podlaska 1986, Wojewódzki Urzad Ochrony Zabytków w Lublinie, Delegatura w Białej Podlaskiej