Mężenin

Mężenin to letniskowa wieś na południu Podlasia, nad rzeką Bug, na terenie parku krajobrazowego Podlaski Przełom Bugu. Oddalona 19 km na północ od Łosic.

Mężenin - dwór

Początki Mężenina sięgają prawdopodobnie przełomu XIV i XV w. Jak głosi legenda, nazwa wsi pochodzi od rodu Mężyńskich, którzy w XV w. przybyli z Mazowsza na te tereny. Była to niewielka włość szlachecka leżąca na Ziemi Mielnickiej województwa podlaskiego.

Kolejnymi właścicielami byi:

Wiktoryn Kuczyński (1668-1737) - podstarosta drohicki, a później kasztelan podlaski. Odziedziczył majątek w 1689 r. (razem z Hruszniewem, Górkami i Falatyczami). W tym czasie Mężenin stał się ważną przystanią i punktem przeładunkowym zboża.

Później właścicielem był jego syn Leon Kuczyński (1716-1777), a następnie wnuk Feliks Kuczyński (1750-1814) - ostatni cześnik podlaski.

Po Kuczyńskich majątek posiadali: Jan Kunath-Wyrożembski, Franciszek ks. Woroniecki ze Zbaraża, Józef Wodziński.

Michał Kobylski (1786-1850) - Został właścicielem Mężenina w 1830 roku i on najprawdopodobniej wybudował dwór. Sędzia pokoju powiatu łosickiego, radca Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, dzierżawca, a później burmistrz miasteczka Sarnaki. Spoczywa na cmentarzu w Ruskowie.

Charles Alexander Fanshawe - dziedzic dóbr siemiatyckich.

Walerian Jundziłł (1819-1873) - Przejął Mężenin w 1977 r. Pochodził z Litwy.

Stefan Jundziłł - Syn Waleriana. W roku 1885 dobra Mężenin składały się z folwarków Mężenin i Michałowo oraz przyległości Chrostowice i wsi Mężenin. Obszar folwarku Mężenin wynosił wtedy 300 ha gruntów ornych i ogrodów, 86 ha łąk, 52 ha pastwisk, 362 ha lasu, 72 ha placów i nieużytków. W folwarku stało wtedy 5 budynków murowanych i 13 drewnianych. We wsi funkcjonowała przystań, z której w roku 1877 wysłano 156 tys. pudów zboża.

Mateusz Tatarzyński - właściciel w latach 1902-1911. Dorobił się pracując na Uralu w kopalni złota. Z powodu zadłużenia zespół dworsko-parkowy przejął następnie Bank Ziemiański w Lublinie. Tuż przed 1914 r. od pioruna spłonęła część dworu i stodoła. Po wybuchu I wojny światowej uciekający przed frontem Rosjanie wywieźli z majątku wszystko, co stanowiło jakąś wartość. Podczas I wojny światowej, w latach 1915-1919 majątek z braku właściciela znajdował się pod wojskowym zarządem niemieckim.

Po wojnie Bank Ziemiański w Lublinie część majątku rozdał służbie folwarcznej i okolicznym gospodarzom, a główną część z dworem wydzierżawił Ludwikowi Prażamowskiemu (właścicielowi fabryki włókienniczej w Białej Podlaskiej). Mężeninem zarządzał jego brat Józef.

Sześć lat później, w 1925 roku Bank Ziemiański sprzedał majątek Towarzystwu Teozoficznemu z Warszawy. Urządzono tam Ośrodek Kultury Rolnej oraz pensjonat dla członków towarzystwa.

W okresie międzywojennym bywali tutaj: Władysław Sikorski, Janusz Korczak, Wanda Wasilewska, gen. Michał Karaszewicz. Na wczasy w ośrodku przyjeżdżało w sezonie ok. 200 osób. Cały park zabudowany był wtedy chatkami budowanymi na wzór chatek chińskich z trzciny i gliny, krytych słomą.

Propagowano kulturę rolniczą: organizowano m.in. spotkania z fachowcami w dziedzinie rolnictwa i ogrodnictwa, organizowano występy teatralne, opiekę nad wiejskimi dziećmi. W latach 1936-38 Wanda Wasilewska napisała tu książkę "Ziemia w jarzmie" i stąd uciekła do ZSRR. Spotkania masonów przerwała wojna.

W czasie II wojny światowej zniszczone zostały wszelkie zabudowania gospodarcze. Zdewastowano ogrodzenia, bramy i częściowo park. Dwór tylko w części został uszkodzony.

Po wojnie obiekt przejął Wojewódzki Związek Gminnych Spółdzielni "Samopomoc Chłopska" w Warszawie. Wtedy w Mężeninie powstał ośrodek kolonijno-wczasowy. Dwadzieścia lat później, w 1965 r., w dworku znalazła siedzibę szkoła.

Później, po reformie administracji, w 1975 roku, Mężenin przejęła Komenda Wojewódzka MO w Siedlcach, a następnie w 1979 Mężenin został przekazany Komendzie Wojewódzkiej Milicji w Białej Podlaskiej. Na początku lat 90. zespół dworsko-parkowy przejął Urząd Gminy w Platerowie.

Dawny dwór, położony na nadbużańskiej skarpie niestety nie zachował się w pierwotnym stanie i zatracił styl. Wszystko zostało gruntownie przebudowane - głównie po pożarze w 1936 roku.

ZDJĘCIA ARCHIWALNE: Zdjęcia archiwalne dworu dostałem w mejlu od jednego Pana. Niestety w wyniku awarii komputera straciłem całą korespondencję, zdjęcia były w innym miejscu i przetrwały. W związku z tym proszę te osobę o kontakt, abym mógł umieścić autora zdjęć i coś o nich napisać.

Mężenin - park

Wokół dworu pozostałości parku krajobrazowego z okazami kilkusetletnich, wiekowych dębów, rosnących na tarasach rzecznych opadających do doliny rzeki Bug. Sądząc po rozmieszczeniu poszczególnych grup wiekowych drzew, najprawdopodobniej obszar ogrodów pochodzi z XVII lub XVIII w. Dwór położony był na południu parku.

Przy wschodniej części zespołu dworsko-parkowego znajduje się murowana brama wjazdowa z połowy XIX w, która prowadzi drogą parkową do budynku mieszkalnego. Na północ od bramy stała kuźnia, stelmachownia oraz chłodnia. Kiedy drzewa w parku były dopiero co posadzone, z okien dworu można było oglądać dolinę Bugu.

Cały park otaczał drewniany płot. Na południu mieściła się część gospodarcza majątku, oddzielona od parku drogą powodziową, z której korzystali mieszkańcy wsi w czasie wylewów Bugu.

Mężenin - Bug

Mężenin leży nad samym Bugiem- malowniczą i potężną rzeką, która niepoddana zabiegom regulacyjnym płynie meandrującym korytem.

Mężenin - starorzecza

Szeroka pradolina Bugu z licznymi starorzeczami, dopływami i oczkami wodnymi stwarza optymalne warunki dla występowania bogatej szaty roślinnej.

Mężenin w książce "Dolinami rzek" Zygmunta Glogera

Mężenińską gospodę uwiecznił w swoim dziele: "Dolinami rzek" Zygmunt Gloger, który zatrzymał się tu w 1875 roku. Pisał on:
"Na wskroś przemokli, z przyjemnością powitaliśmy wielki ogień na kominie w mężeńskiej gospodzie. O ile jednak szynkarka była usłużna, o tyle jej spiżarnia pusta. Po wódce dawała każdemu gościowi na zakąskę surowy ogórek. A że Prokop pił wódkę, a my znaleźliśmy jeszcze w puzderkach naszych kilka tabliczek czekolady, ugotowaliśmy sobie przeto zupę czekoladową, którą naszą gosposia przez zbyteczną gościnność niespodzianie posoliła".

Bibliografia:

"Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-parkowego w Mężeniniey". Bończak-Kucharczyk Ewa, Oleksicki Antoni, Kucharczyk Krzysztof, Szydłowski Jan; Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Lublinie, Delegatury w Białej Podlaskiej, Biała Podlaska 1980
"Małe Ojczyzny". Edward Podniesiński; Siedlce 2005.
"Powiat Łosicki". Starostwo Powiatowe w Łosicach.
www.zabytki.pl
"Dolinami rzek". Zygmunt Gloger; nakład Ferdynanda Hosicka, Warszawa 1903.
"Historia dworku w Mężeninie". Eliza Rumowska; Tygodnik Siedlecki, Siedlce 2005.