Łysów
Łysów to wieś na południowym Podlasiu, na Wysoczyźnie Siedleckiej. Położona 10 km na północ od Łosic.
Łysów - dwór
Na wzniesieniu górującym nad pobliskimi stawami znajdują się resztki dworu zbudowanego w końcu XVIII lub w pierwszej ćwierci XIX wieku dla Kuczyńskich lub Humnickich.
Dwór był drewniany, częściowo obmurowany i tynkowany, o konstrukcji zrębowej, parterowy, na planie prostokąta. Przebudowany został w XIX i XX wieku.
Posiadał jedenaście osi, układ wnętrz dwutraktowy, z sienią na osi. Na osi znajdowały się ryzality zwieńczone trójkątnymi szczytami: w głębszym ryzalicie od frontu mieścił się ganek na filarach, przerobiony na werandę.
Okna w elewacjach zbliżone były parami. Wysoki czterospadowy dach pokryty był strzechą.
Po bokach dziedzińca znajdowały się dwie drewniane oficyny o konstrukcji zrębowej. Prostokątne, parterowe, o wnętrzach dwutraktowych, dachami naczółkowe, pokryte gontem. Połączone były z dworem przejściami w dwuosiowych łącznikach.
Zachowały się zabytkowe, dworskie zabudowania gospodarcze: spichlerz i obora.
Łysów - park
Przed dworem zachowały się resztki parku krajobrazowego (XIX w.), ze wspaniałymi okazami lip w alei parkowej oraz ślad podjazdu.
Łysów - stawy
Ze wzgórza, na którym stał dwór widok na malownicze dworskie stawy położone na zachód.
Łysów i Żeromski
W Łysowie, a także w Niemojkach i pobliskim Patkowie Ruskim w latach 1889-90 przebywał Stefan Żeromski. Był nauczycielem dzieci ówczesnej właścicielki Łysowa - Anieli Rzążewskiej (wdowy po Adamie Rzążewskim 1844-85 - historyku literatury, powieściopisarzu i publicyście).
Podczas pobytu w Łysowie napisał Żeromski opowiadanie "Niedobitek", którego główny bohater jest portretem literackim Władysława Lewińskiego, byłego Sybiraka, uczestnika powstania styczniowego, zamieszkałego wówczas w Łysowie. Pobyt pisarza miał także swoje literackie odbicie w tzw. "unickich" nowelach, tj. "Ananke", "Do swego Boga", "Poganin" oraz "Dziennikach".
Dowiadujemy się z nich m.in. o działalności ks. Jakuba Szpringera z Górek, który udzielał posług kapłańskich unitom z Łysowa. W opowiadaniu "Oko za oko" Żeromski opisał swój romans z dwiema siostrami. Łysów jest także wzmiankowany w "Dziejach grzechu", "Przedwiośniu" i "Urodzie życia".
Łysów - kapliczka
Nieopodal założenia dworskiego ustawiona jest oryginalna drewniana kapliczka słupowa z wnęką zakończoną półkoliście.
Łysów - kościół
Kościół pod wezwaniem Matki Boskiej Różańcowej wzniesiony w 1755 r. Dawna cerkiew unicka pod wezwaniem Opieki Matki Boskiej Różańcowej. Od 1920 r. kościół rzymskokatolicki filialny, od 1936 r. parafialny.
Murowany z cegły i tynkowany, kilkakrotnie przebudowany. Zbudowany na planie krzyża greckiego, który tworzą nawa i transept, zwrócony prezbiterium ku północy.
Wewnątrz uwagę zwracają różnorodne sklepienia, obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w ołtarzu głównym (prawdopodobnie przemalowana ikona z XVII w) i tablica z 1977 r. poświęcona unitom podlaskim.
Obok dzwonnica z połowy XIX w., czworoboczna, z arkadowym przejściem sklepionym kolebkowo oraz prześwitem w górnej kondygnacji.
W 1867 r. parafia unicka zmuszona była zapłacić kontrybucję zaborcy za opór wobec "oczyszczania cerkwi z katolickich naleciałości". Represje nasiliły się w 1875 r., kiedy to do Łysowa przybyli kozacy pod rozkazami naczelnika Klimenki. Skatowana wtedy została mała dziewczynka z Ruskowa - Teresa Midzicka. Na ścianie zewnętrznej kościoła tablica z 1975 r. poświęcona jej pamięci.
Bibliografia:
- "Katalog zabytków sztuki w Polsce. Powiat łosicki". Izabella Galicka, Hanna Sygietyńska; Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1965.
- "Łosice i okolice. Przewodnik turystyczny". Ryszard Chojecki; Wojewódzki Ośrodek Informacji Turystycznej Lublin i Biała Podlaska 1983.
- "Mapa topograficzna Polski: Siedlce". Marta i Piotr Śliwińscy; Wojskowe Zakłady Kartograficzne, Warszawa 1997.
- "Przewodnik: Siedlce". Cezary Ostas; PTTK Oddział "Podlasie" w Siedlcach, Siedlce 2003.
- www.zabytki.pl
