nagłówek "Avorum respice mores" (Bacz na obyczaje przodków) – dewiza herbowa przysługująca jedynie hrabiom Ledóchowskim h. Szaława link nagłówka

Stare Szpaki

Maciej KobylińskiSzpaki to bardzo stara wieś na południowym Podlasiu, położona 15 km na wschód od Łosic. Należała od niepamiętnych czasów do dóbr książęcych, a później królewskich. Od 1560 roku Szpaki wraz z innymi dobrami królewskimi wchodziły w skład starostwa łosickiego, aż do czasu ostatniego rozbioru Polski. W 1827 r. była tu wieś i folwark w powiecie konstantynowskim, które liczyły 105 domów i 380 mieszkańców. W 1880 r. było 117 domów, 795 mieszkańców i 2651 mórg włościańskich.

Szpaki i okolice były zasiedlone zapewne już w bardzo dawnych czasach. Na terenie wsi znajduje się tajemniczy kawałek gruntu nazywany "mogiłkami". Gdy Niemcy w 1940 r. kopali tam schrony na amunicję wydobyli mnóstwo kości ludzkich - przywieźli nawet wiele czaszek i kości do wsi. Jak wspominają mieszkańcy szczątki były badane przez naukowców, którzy je z powrotem odwieźli i zakopali. Rolnicy orząc na tym polu również wyorywali kości ludzkie. Nie wiadomo czy jest to miejsce pochówku po jakiejś epidemii czy bitwie.

Szpaki - piechota wybraniecka

Piechota wybraniecka

W 1578 r., szykując się do wojny z Moskwą, król Stefan Batory powołał w Szpakach (tak jak i w innych dobrach królewskich) tzw. piechotę wybraniecką czyli "chłopską piechotę". Armia polska składająca się głównie z konnicy notorycznie cierpiała na brak piechurów i król chciał w ten sposób zapewnić stały pobór rekruta do oddziałów pieszych. By nie antagonizować szlachty władca zostawił w spokoju chłopów z majątków prywatnych - służyli w niej tylko poddani z dóbr królewskich. Służba ta wiązała się nie tylko z powinnościami wobec ojczyzny, ale również nobilitowała chłopów.

Posiadacz co dwudziestego łanu (łan = ok. 18 hektarów) był zwolniony od pańszczyzny i innych obciążeń, w zamian za służbę w wojsku w razie wojny i odbywanie ćwiczeń wojskowych w niedzielę. Posiadacze pozostałych 19 łanów pracowali za niego na "pańskim" i w czasie wojny obrabiali jego rolę. Składali się również na jego rynsztunek: miał być uzbrojony w rusznicę, proch i ołów, szablę, siekierkę i ubrany w błękitną sukmanę.

Po piechocie wybranieckiej pozostała w Szpakach legenda i wspomnienia, a do niedawna nawet dokumenty królewskie dotyczące służby w wojskach dawnej Rzeczypospolitej, przechowywane przez całe wieki. Żyją jeszcze mieszkańcy, którzy uważają się za potomków powołanych do tej formacji wojskowej chłopów. Pamiętają, że ich przodkowie byli zwolnieni z odrabiania pańszczyzny i otrzymali od króla specjalne nadziały ziemi. Prawdopodobnie siedmiu chłopów ze Szpak dostało za służbę w polskiej armii po dwa łany.

Szpaki - dwór

W Szpakach istniał dwór i folwark, który w 1880 r. liczył 502 morgi powierzchni. Po rozbiorach będący majątkiem rządowym folwark trafił jako majorat w ręce zasłużonej dla cara rosyjskiej rodziny Jazyków-Poleszko. Ostatnim dzierżawcą majątku (do pierwszej wojny światowej) była rodzina Grobickich. Należeli oni do organizacji wojskowej POW, po wojnie nie powrócili do Szpak. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. majątek, tak jak i wiele innych folwarków w okolicy, został rozparcelowany pomiędzy mieszkańców wsi i służbę folwarczną. Sprzedawano działki po 8 ha dla każdego nowego rolnika. Jednak spłata kredytów zaciągniętych w banku na poczet zakupu tych gruntów okazała się dla większości bardzo uciążliwa. Dopiero wojna i związana z nią inflacja pozwoliła im owe długi pospłacać.

Szpaki - kościół

Jedynym starszym budynkiem we wsi jest drewniany kościół parafialny pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej zbudowany w 1966 r. Parafia jest niewielka, należą do niej tylko wieś i kolonia Szpaki.

Dawniej grekokatolicy ze Szpak należeli do parafii w Kornicy, a wyznawcy obrządku łacińskiego - do parafii Górki, oddalonej o 5 km.

Za czasów carskich i prześladowań unitów rząd chciał we wsi pobudować cerkiew, ale napotkawszy opór mieszkańców zrezygnował z tego pomysłu. W 1875 roku za obronę swej wiary wywieziono ze Szpaków do guberni Chersońskiej kilku unitów. W Szpakach pozostały ich rodziny.

Bibliografia:

  1. "Małe Ojczyzny. Zbiór wspomnień ogrodników, pszczelarzy i ich sympatyków. Część II - region łosicki". Edward Podniesiński; Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łosickiej, Siedlce 2005.
  2. "Szpaki - parafia MB Częstochowskiej".Grzegorz Welik; Podlaskie Echo Katolickie, Siedlce 2006.
  3. "Powiat Łosicki". Starostwo Powiatowe w Łosicach.
powrót
Ojcowie serwisu Polinów
Łosice i okolice
Kobylińscy
południowe Podlasie
południowe Podlasie
Kobylińscy
Kobylińscy