nagłówek "Avorum respice mores" (Bacz na obyczaje przodków) – dewiza herbowa przysługująca jedynie hrabiom Ledóchowskim h. Szaława link nagłówka

Mordy

Mordy - pałac Ciecierskich

Maciej KobylińskiMordy to miasto na południu Podlasia, położone 13 km na zachód od Łosic. Nazwa Mordy według legend pochodzi od słowa "mord". Wiąże się albo z bitwą z 1264 r. stoczoną przez Bolesława Wstydliwego z Jaćwingami, klęską ich wodza Kumata i wymordowaniem nieprzyjaciół, albo z mordem ludności dokonanym przez Tatarów.

Początki miejscowości sięgają II połowy XIII w. Pierwsze wzmianki o budowie kościoła i fundacji parafii pochodzą z 1408 r. Od roku 1434 r. Mordy były własnością rodziny Korczewskich, a następnie Hlebowiczów i króla Polski Zygmunta Augusta. Staraniem Stanisława Karczewskiego w 1488 r. osada otrzymała prawa miejskie, które posiadała w latach 1488-1869 i ponownie od 1919 r.

Mordy - pałac

W II połowie XVI w., gdy właścicielami byli Radziwiłłowie (Mikołaj "Czarny" Radziwiłł), Mordy były ważnym ośrodkiem ruchu ariańskiego na Podlasiu. W latach 1552-1571 funkcjonował tu zbór ariański, w 1563 miał miejsce synod różnowierców.

Mordy - pałac

W 1571 r. Radziwiłłowie zamienili Mordy na dobra Świerzno należące do Pawła Ciecierskiego herbu Rawicz. W posiadaniu rodziny Ciecierskich były Mordy aż do roku 1803 z krótką przerwą w latach 1680-1717, kiedy właścicielami zostali Godlewscy. Ciecierscy wznieśli zamek obronny, zniszczony podczas potopu szwedzkiego.

Przełom XVI i XVII w. dla miasta jest okresem świetności i rozwoju. W tym czasie to liczący się ośrodek handlowo-rzemieślniczy. W latach "potopu szwedzkiego" oraz podczas najazdów wojsk węgierskich i tatarskich miasto i dobra ziemskie Ciecierskich uległy znacznemu zniszczeniu. W ruinę popadł kościół i zamek obronny - siedziba właścicieli. W I połowie XVII w. Ciecierscy wznieśli w nowej formie obie te budowle. Miasto zyskało jeszcze na znaczeniu w roku 1664 i 1684, kiedy to otrzymało dwa kolejne przywileje jarmarków. Drugi z nich Mordy otrzymały już wtedy, kiedy były - począwszy od 1680 r. - w posiadaniu Godlewskich herbu Gozdawa.

Mordy - pałac

Po III rozbiorze Polski Mordy znalazły się w zaborze austriackim. Kolejni właściciele to:

Fryderyk von Kühlen z Królewca - Konsyliarz ekonomiczny króla pruskiego. Był właścicielem Ciechanowca, który wymienił na dobra mordzkie z Dominikiem Ciecierskim. W 1821 r. sprzedał zaniedbany, zniszczony działaniami wojennymi i pożarami majątek Bankowi Berlińskiemu. W latach 1828-1830 należały one do króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III, od którego wykupił je Bank Rządu Królestwa Polskiego.

Mordy - pałac

Jan Szymon Zembrzuski (1798-1876) herbu Doliwa, asesor trybunalski - Kupił bardzo zaniedbany majątek na licytacji. Przebudował zdewastowany pałac, dodając do dwukondygnacyjnego budynku głównego dwa trzykondygnacyjne skrzydła boczne. Usprawnił gospodarkę rolną, odkupił od żydowskiego właściciela browar i gorzelnię, uruchomił garbarnię i dwie karczmy, odbudował spichlerz i inne budynki gospodarcze. Wzniósł kaplicę cmentarną, mały szpital dla mieszkańców, założył szkółkę elementarną.

W roku 1869 Mordy przejściowo straciły prawa miejskie, odzyskując je w 1919 r.

Jan Teodor Zembrzuski (1840-1924) - Bratanek Jana Szymona. W 1912 roku sprzedał zadłużony w Towarzystwie Kredytowym Ziemskim majątek Konstantemu Przewłockiemu

Po 1906 w związku z oddaniem do użytku linii kolejowej Siedlce-Grodno w Mordach nastąpiło ożywienie gospodarcze.

Mordy - pałac

Konstanty Przewłocki (1857-1930)

Henryk Przewłocki (1884-1946) - Był ostatnim prywatnym właścicielem majątku Mordy. W 1944 roku został aresztowany przez NKWD i wywieziony do sowieckiego łagru w Borowicach, gdzie w 1946 roku zmarł.

Jeszcze przed zakończeniem działań wojennych pałac służył jako kwatera dla żołnierzy formującej się 8 Dywizji Piechoty Wojska Polskiego. W 1945 r. majątek upaństwowiono. W pałacu urządzono internat dla uczniów oraz mieszkania dla nauczycieli Szkoły Podstawowej oraz Technikum Terenów Zielonych. W końcu lat 70. ubiegłego stulecia zespół pałacowo-parkowy przejęła Akademia Podlaska w Siedlcach. Rozpoczęty remont budynku pałacowego nie został ukończony. W 2002 r. uczelnia sprzedała go mieszkance Francji pochodzącej z okolic Mord. W 2005 r. umowa sprzedaży została sądownie unieważniona i zespół pałacowo-parkowy stał się ponownie własnością siedleckiej uczelni.

Mordy - pałac

Mordy - pałac

Zespół pałacowo-parkowy z klasycystycznym pałacem z pierwszej połowy XVIII wieku. W 1717 r. na zrębach fortyfikacji zniszczonego zamku obronnego Ciecierscy wybudowali nowoczesny, murowany, barokowy pałac. Po roku 1838 oraz w II połowie XIX w poważne i na szeroką skalę zakrojone prace remontowe, zasadniczo zmieniające wygląd budowli (styl klasycystyczny), przeprowadzili Zembrzuscy. Pod koniec II wojny światowej pałac służył jako kwatera dla formującej się 8 Dywizji Wojska Polskiego.

Budynek jest dwukondygnacyjny, boczne przybudówki trzykondygnacyjne. Od frontu ryzalit z czterokolumnowym portykiem wspierającym taras piętra z żeliwną balustradą. W tympanonie herb "Doliwa" (późniejszych właścicieli Zembrzuskich).

Mordy - pałac

Po wojnie pałac i przylegający do niego ogród został upaństwowiony (zresztą jak większość tego typu obiektów), a do roku 2007 zarządzała nim Akdemia Podlaska - będąca gospodarzem pałacu już w latach 70. W roku 2002 obiekt został sprzedany prywatnej osobie - kupiła go Edyta Warzocha-Nizard, która na stałe mieszka we Francji. W styczniu 2005 r. sąd unieważnił umowę sprzedaży i pałac ponownie wrócił do siedleckiej uczelni. Rodzina Przewłockich nigdy nie odzyskała majątku, mnimo że zgłosiła swoje roszczenia już w 1990 r. Marzyli oni o tym, by stworzyć w tym miejscu Muzeum Ziemiaństwa. Nie udało się jednak osiągnąć porozumienia z władzami uczelni, a ta nie ma pieniędzy na remont...

Mordy - brama

Mordy - brama Mordy - brama

Na teren dziedzińca pałacowego prowadzi barokowa brama wjazdowa z połowy XVIII wieku w formie wieży z arkadowym przejazdem.

Mordy - park z XVIII w.

Mordy - park z XVIII w. Mordy - park z XVIII w. Mordy - park z XVIII w. Mordy - park z XVIII w. Mordy - park z XVIII w. Mordy - park z XVIII w.

Wokół pałacu rozciąga się park z XVIII w. o powierzchni 6 hektarów, ze stawem. W różnorodnym drzewostanie przeważają lipy, jesiony, klony, wiązy i graby. Są też gatunki rzadko występujące w założeniach parkowych, jak kasztanowiec żółty, choina kanadyjska, tulipanowiec amerykański.

Mordy - oranżeria

Mordy - oranżeria

Zachowała się dawna oranżeria oraz pozostałości dawnych fos i wałów.

Mordy - kościół

Mordy - kościół

Mordy - kościół Mordy - kościół Mordy - kościół Mordy - brama-dzwonnica

Barokowo-klasycystyczny kościół parafialny pw. Michała Archanioła z 1738 roku. Budowa obecnego kościoła została rozpoczęta w końcu XVII w., prezbiterium około 1705 r. z fundacji Godlewskich (Stanisława - starosty nurskiego i Jana - podkomorzego nurskiego). Budowę zakończono około 1738 r. staraniem Baltazara Ciecierskiego, stolnika drohickiego. Konsekracji dokonał w 1739 r. biskup Stanisław Jezierski.

Mordy - kościół

Mordy - kościół Mordy - kościół Mordy - kościół Mordy - kościół Mordy - kościół Mordy - kościół Mordy - kościół Mordy - kościół

Wyposażenie wnętrza barokowe. Ołtarz główny klasycystyczny, w barokowych ołtarzach bocznych obrazy Józefa Buchbindera: "św. Józef z Dzieciątkiem", "Anioł Stróż", "Madonna z Dzieciątkiem" oraz "Chrzest Jezusa" (nad barokową chrzcielnicą).

Mordy - brama-dzwonnica Mordy - brama-dzwonnica

Na osi kościoła usytuowano murowaną bramę-dzwonnicę z I połowy XVIII w.

Mordy - figury

Na terenie miasta umieszczono trzy barokowe figury przydrożne z XVIII w.

Mordy - figura św. Jana Nepomucena Mordy - figura św. Jana Nepomucena

Przy wjeździe do miasta na osi założenia pałacowego - figura św. Jana Nepomucena.

Mordy - figura św. Michała Archanioła

Od strony Siedlec - rzeźba św. Michała Archanioła.

Mordy - figura św. Floriana

Przy wyjeździe z miasta w kierunku Łosic - rzeźba św. Floriana.

Mordy - cmentarz

Mordy - kaplica pw. św. Rocha

Mordy - kaplica pw. św. Rocha Mordy - kaplica pw. św. Rocha

Na miejscowym cmentarzu parafialnym dziedzic dóbr Mordy - hr. Jan Zembrzuski ufundował w 1860 r. kaplicę pod wezwaniem św. Rocha. W krypcie kaplicy spoczywają zmarli z rodziny Zembrzuskich.

Mordy - pomnik poświęcony żołnierzom polskim

Na cmentarzu wzniesiono pomniki i płyty poświęcone m.in.:

  • żołnierzom polskim poległym we wrześniu 1939 r.;
  • Dzieciom Zamojszczyzny, ofiarom terroru hitlerowskiego w latach 1942-1943;
  • żołnierzom LWP poległym w 1944 r.
Mordy - grobowce Raczyńskich

Na uwagę zasługują też grobowce rodziny Raczyńskich, w tym żołnierza legionów i powstańca 1863 r.

hrabia Jerzy Hutten-Czapski z żoną

Przy środkowej alei znajduje się mogiła hrabiego Jerzego Huttena Czapskiego. Jerzy Czapski był prezesem Towarzystwa Dobroczynności i sędzią pokoju w Mińsku. Ożenił się z hr. Józefą Thun-Hohenstein i miał ośmioro dzieci, m.in. Karolinę i Józefa. Karolina wyszła za mąż za Henryka Przewłockiego i mieli swą rezydencję w Mordach. Tu też w 1930 r. zmarł Jerzy Hutten i został pochowany na cmentarzu w Mordach.

Portret Józefa Czapskiego

Jego syn, Józef Czapski był artystą malarzem, pisarzem, współorganizatorem paryskiego miesięcznika "Kultura".

'Pejzaż z chatą' - Zygmunt Waliszewski

Pejzaże z okolic Mordów inspirowały malarza Zygmunta Waliszewskiego (1897-1936) - malarza i rysownika, reprezentanta nurtu kolorystycznego. Należał do kapistów.

Mordy - Zygmunt Waliszewski i Maria Czapska

O mało co nie został szwagrem Józefa Czapskiego. Niestety na ślub Waliszewskiego z Marią Czapską nie zgodził się ich ojciec, Jerzy Czapski. Maria do końca życia była panną.

'Chrzest Chrystusa' - Józef Buchbinder

W Mordach urodził się Józef Buchbinder (1839-1909), artysta-malarz żydowskiego pochodzenia. Jego talent odkrył Michał Zembrzuski i pomógł mu w podjęciu studiów malarskich. Pod wpływem Zembrzuskiego Józef Buchbinder przyjął chrzest w Mordach z rąk ks. Aleksandrowicza, w styczniu 1857 r. Malował obrazy o treści religijnej i portrety. Jego prace możemy zobaczyć w wielu kościołach Podlasia.

Bibliografia:

  1. "Przewodnik: Podlasie".Tadeusz Glinka, Marian Kamiński, Marek Piasecki, Krzysztof Przygoda, Andrzej Walenciak; Sport i Turystyka MUZA SA, Warszawa 1997.
  2. "Przewodnik: Siedlce". Cezary Ostas; PTTK Oddział "Podlasie" w Siedlcach, Siedlce 2003.
  3. "Wystawa „Europa w rodzinie. Ziemiaństwo polskie w dwudziestym wieku”. Instytut Pamięci Narodowej i Polskie Towarzystwo Ziemiańskie, 2015 r.
powrót
Ojcowie serwisu Polinów
Łosice i okolice
Kobylińscy
południowe Podlasie
południowe Podlasie
Kobylińscy
Kobylińscy