Polinówka i jej źródła

Polinówka to strumień długości około 2 km, prawy dopływ rzeki Toczna. Wypływa u podnóża Tatarskiej Góry na Polu Siedzibnym dawnego Polinowa, płynie koło jego zabudowań zasilając przy okazji polinowskie stawy. Następnie okrąża Łosice od północnego wschodu, aby wpaść do Tocznej jakieś 600 m na północ od łosickiego rynku.

W czasie ostatniego zlodowacenia wody polodowcowe wymyły dolinę o łagodnych skłonach, którą wykorzystała późniejsza Polinówka. Deszcze padające na zbocza tego zagłębienia wsiąkają i napotkawszy warstwy nieprzepuszczalne gromadzą się i wypływają, gdzie warstwa nieprzepuszczalna dochodzi do powierzchni ziemi. Tam tworzą się źródła zasilane z podziemnych zbiorników, czyli piachu nasiąkniętego wodą. W źródliskach Polinówki jest kilka miejsc gdzie woda wypływa pulsacyjnie lub po prostu się wysącza.

Polinówka, czyli dawna Polichna

Dawna nazwa rzeczki, pojawiająca w dokumentach już od 1560 r. to Polichna. Jeśli chodzi o pochodzenie i znaczenie tej nazwy, jej rdzeniem jest "pol-" co znaczy 'otwarty, odkryty'. Z punktu widzenia znaczeniowego wchodzi ona do grupy nazw topograficznych, czyli określających bezpośrednio ukształtowanie terenu. Chodzi o teren 'równinny, bez lasów i wysokich gór, nieuprawny pierwotnie'. W języku staropolskim 'pole' to m.in. łąka, rozległa równina, błonie, otwarta przestrzeń, natomiast 'płonny', 'płony' - nieurodzajny, jałowy, nieuprawny, dziki.

Przypisywanie nazwom z rdzeniem "pol-" znaczenia 'połaci ornych, uprawnych' jest możliwe dopiero dla okresu późniejszego, choć i wtedy stale jeszcze aktualne jest znaczenie pierwotne. Można więc zakładać, że nazwę łosickiemu strumieniowi nadali pierwsi osadnicy, kiedy przestrzeń wokół Łosic nie była jeszcze zagospodarowana.

Dopiero w drugie połowie XIX w., po zmianie nazwy majątku na Polinów, również nazwę rzeczki zmieniono na "Polinówka".

Legenda o kamieniu

Podobno nie zawsze Polinówka była cichym i spokojnym strumieniem. Moja Mama przekazała mi taką historię zasłyszaną od wiekowych mieszkańców Łosic:

Dawno temu stało się, że źródła Polinówki zaczęły działać z nadzwyczajną mocą. Prawdopodobnie woda z podziemnego zbiornika zaczęła gwałtownie wypływać. Strumień zamienił się w rzekę, która zalała łosickie błonia i zaczęła podtapiać niżej położone domostwa. Burmistrz nakazał mieszkańcom aby zwozili ziemię, glinę kamienie i zasypali bijące źródło. Woda jednak wymywała ziemię, omijała kamienie i nie udało zatamować wypływu. Wówczas burmistrz ogłosił nagrodę dla tego, komu uda się zatamować potężne wywierzysko.

Udało się to mądrej i roztropnej mieszczce. Wiedząc, że woda nie przesiąka przez tłuszcz, załadowała w pokaźny worek wiele połciów słoniny. Następnie kazała wrzucić wór ze słoniną w ziejącą wodą dziurę i przywalić to wielkim głazem. Ku zdziwieniu i uciesze mieszczan oraz burmistrza woda tylko wysączała się z pod wielkiego kamienia. Sposób okazał się skuteczny, a roztropna mieszczka otrzymała sowitą nagrodę. Od tej pory źródła Polinówki biją stale łagodnym rytmem.

W tej legendzie musi być ziarno prawdy, bo ten ogromny głaz istnieje i tkwi głęboko w nasiąkniętej wodą ziemi. Kiedyś jego część wystawała na powierzchnię. Jego wielkość budziła mój podziw. Obecnie bobry budując żeremia i tamy, podwyższyły poziom wody w niecce źródliskowej i kamień ten można tylko wyczuć sondując bagienko.

Latem 2021 r. myślałem, że historia się powtórzyła, gdy rankiem zobaczyłem zalane okoliczne łąki i wodę podmywającą Polinów. Okazało się jednak, że to nocna ulewa przerwała tamy budowane przez bobry w górnym biegu strumienia. Uwolnione masy wody powodowały groźną, ale krótkotrwałą, lokalną powódź.